Niedzica (Atrakcje)

  • Drukuj
Szczegóły
Kategoria: Atrakcje Pieniny

    Niedzica, (500-540 m n.p.m., 1846 mieszkańców), to wieś o niewykluczonych początkach w II poł. XIII w., leżąca w dolinie potoku Niedziczanka, lokowana przez Franka z Farkaszowiec na prawie niemieckim, na 60 łanach (30 gospodarstw).

    Wzmiankowana źródłowo od 1320 r. w kluczu dunajeckim Kokosza Berzewiczego wieś rozwijała się szybko i w XVI w. określano ją jako miasteczko (oppidum). Ludność obok rolnictwa zajmowała się także rzemiosłem, głównie na potrzeby rezydencji zamkowej. We wsi, natychmiast po lokacji ufundowany został katolicki kościół murowany, który w 1326 r. został przekazany wraz z farą w ręce kartuzów z Czerwonego Klasztoru. W latach 1545-1640 mieścił się w nim czasowo zbór protestancki. Kościół, pw. Św. Bartłomieja, w swym gotyckim zrębie ma trójprzęsłową nawę poprzedzoną wieżą nad kruchtą oraz trójprzęsłowe prezbiterium. Kościół ten, kilkakrotnie przebudowywany, w znacznej części w stylu rokoka, posiada wiele cennych zabytkowych pamiątek. Wieś trapią częste pożary. Nawet kilka lat temu ogień pochłonął 12 domostw. Gdy w 1832 r. wieś odwiedził poeta Seweryn Goszczyński, przy wjeździe do wsi przykuł jego uwagę umocowany na słupie napis: "surowy zakaz palenia fajki", co miało przeciwdziałać pożarom. Wieś zawdzięcza swa sławę obronnemu zamkowi węgierskiemu położonemu 2 km od jej centrum, który wymieniany jest w dokumencie z 1325 r. pod nazwą Dunajec. W zamku tym w 1412 r. posłowie króla polskiego Władysława Jagieły przekazali pożyczkę posłom króla czeskiego i cesarza niemieckiego Zygmunta Luksemburskiego. Zastawem owej pożyczki były Lubowla, Gniazda i Podoliniec oraz 13 innych miejscowości. Odpis aktu zastawu znajduję się w urzędzie parafialnym, zaś oryginał, w j.łacińskim, w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Zamek nie jest jedynym zabytkiem w Niedzicy. Warto też zobaczyć zabytkowy spichlerz, cmentarzyk Salamonów oraz plebanię pochodzącą z XVIIIw. Obecnie największą atrakcją turystyczną jest Zalew Czorsztyńsko-Niedzicki i uruchomienie elektrowni wodnej. Fakt ten zdynamizował życie gospodarcze Niedzicy i spowodował znaczny napływ turystów, którzy zwiedzają zaporę. Niedaleko zapory, na górze pod Taborem, powstaje kompleks turystyczny. U podnóża zamku, corocznie odbywa się przegląd polskojęzycznego folkloru spiskiego o nazwie "Śpisko Watra" na którą zapraszane są także zespoły z innych regionów Polski i Słowacji, zaś zimą, w sali miejscowego Gminnego Ośrodka Kultury odbywa się impreza pod nazwą "Śpiskie Zwyki". W sierpniu przy zamku koncertują orkiestry dęte działające w gminie Łapsze Niżne. Od sezonu zimowego 1999/2000, na Polanie Sosny, obok przejścia graniczne-go na Słowację, uruchomiony zostanie kompleks narciarski składający się z 2 wyciągów orczykowych i wyciągu krzesełkowego, zaś w razie braku śniegu zapewnione jest sztuczne śnieżenie. Latem będzie tu czynna rynna.
NIEDZICA-ZAMEK. W związku z powstającą zaporą i elektrownią, wzdłuż drogi prowadzącej z Falsztyna w stronę zamku, powstało znacznej wielkości osiedle, ustanowione nowym sołectwem, o nazwie Niedzica-Zamek. W roku 1997 wybudowano tu nowy kościół pw. św. Andrzeja, który jest filią parafii św.Bartłomieja w Niedzicy. Do kościółka przeniesiono ołtarz i dzwon z kaplicy zamkowej.
MUZEALNY ZESPÓŁ ZAMKOWY W NIEDZICY stanowią cztery obiekty.

 


 

    Zwany także Dunajec (castrum Dunayecz) stanowił centrum tzw. klucza dunajeckiego. Wzniesiony (Górny Zamek) w I ćw. XIV w. przez Kokosza Berzewiczego, od 1325 r. był w rękach jego synów Jana i Rykolfa, od 1330 r. w rękach Drughetów, w XV w. - Szwarzów-Berzewiczych, potem m.in. Zapolyów (od 1470), Łaskich (od 1528) i wreszcie, od 1589 r. - Horwathów-Palocsayów. W latach 1683-1731 zamek pozostawał w zastawie u Joanellich de Toluano, potem wrócił do Palocsayów i w końcu, do 1943 r. był w rękach ostatnich właścicieli - Salamonów. Na początku XVI w. dobudowano Zamek Średni, a w 1601 r. Zamek Dolny z murami obronnymi. Już w XIV w. istniała na zamku gotycka kaplica, która później uległa zniszczeniu. W jej miejscu, na piętrze baszty Zamku Dolnego, urządzono nową kaplicę, pw. św. Andrzeja. W 1412 r. w castrum Dunayecz posłowie Władysława Jagiełły przekazali słynną pożyczkę 37 tys. kop groszy praskich królowi Zygmuntom Luksemburczykowi, której zastawem było 13 miast spiskich. Przez długi okres zamek był fortecą i siedzibą rodów węgierskich. Tylko przez krótki okres czasu pozostawał w rękach polskiej rodziny Łaskich. W 1858 zamek przechodzi we władanie Salamonów, którzy przeprowadzają renowację zamku, urządzają też więzienie i salę tortur. W 1920 r. zamek znalazł się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej, choć nadal był własnością węgierskiej rodziny. Jest to jeden z najlepiej zachowanych zamków w Europie. Zbudowany na wapiennej skale 75 m nad poziomem Dunajca i 566 m n.p.m., dziś odbija się w lustrze wody Zalewu Czorsztyńsko-Niedzickiego. Na zamek prowadzi sztucznie usypany podjazd, a wchodzi się doń starą bramą nad którą znajduje się portal z herbem Horvathów i data ukończenia przebudowy zamku -1601 rok. Odznacza się niebywałą malowniczością położenia i pięknym widokiem na dolinę Dunajca, z ruinami zamku w Czorsztynie, obecnie także na zalew i zaporę.
    Turystów przyciąga też związana z fortecą legenda o odkrytym w zamku testamencie inków, mówiącym ponoć o skarbach ukrytych w jeziorze Titicaca; w dniu 31 lipca 1946 r. wykopano tu ołowianą tuleję zawierającą pęk rzemieni powiązanych w węzły, które były jakoby pismem węzełkowym inków (quipu), a jego treść zawierała tzw. Testament inków. Od 1949 r. zamkiem opiekuje się Stowarzyszenie Historyków Sztuki, które siworzyło tu dom pracy twórczej i muzeum spiskie. Od 1948 r. na zamku prowadzone są systematyczne prace renowacyjne i konserwatorskie połączone z częściową odbudową. Dla turystów dostępne są pokoje gościnne, kawiarnia w piwnicy i restauracja w jadalni zamkowej. Na placyku przed zamkiem znajduje się, zabezpieczony drewnianym daszkiem, pień tzw. dębu Palocsayów, który mial 6 metrów obwodu.W pobliżu zamku, znajduje się unikalny XIX-wieczny SPICHLERZ. Jest to drewniany obiekt na murowanym przyziemiu. Konstrukcja ścian jest zrębowa, a dach pokryty gontem. Obiekt poddawany jest teraz gruntowym zabiegom konserwatorskim, w przyszłości znajdzie tam miejsce ekspozycja etnograficzna.
KASZTEL, tzw. "Leśniczówka" to podłużny piętrowy budynek o rzadkiej na tym terenie konstrukcji szachulcowej. Pochodzi z przełomu XIX i XX w. Pierwotnie był siedzibą administracji dóbr ziemskich i lasów ostatnich właścicieli zamku.
CELNICA - to drewniany budynek przypominający dworek, wzniesiony na początku dwudziestolecia międzywojennego. Pierwotnie stał na granicy polsko-słowackiej, ale z powodu budowy tamy został przeniesiony na wzgórze obok zamku. Pomiędzy zamkiem a grzbietem góry Tabor usytuowany jest cmentarz Salamonów. Chowano tu członków rodziny ostatnich właścicieli zamku. W 1977 r., zgodnie z ostatnią wolą, do Niedzicy sprowadzono prochy ostatniej właścicielki zamku Ilony Bethlen Salamon, zmarłej w Budapeszcie w wieku 79 lat oraz jej syna Istvana.


    Dzięki sztucznemu spiętrzeniu wód Dunajca powstał zbiornik wodny o pojemności 232 mln m3 i o powierzchni 1226 ha. Rozciąga się na długości 12,5 km i szerokości ok. 1 km, przy głębokości, w niektórych miejscach, do 52 metrów. Przed jego napełnieniem wysiedlono wieś Maniowy i znaczną cześć Czorsztyna, a Frydman został osłonięty wysokim nasypem ochronnym. Zapora ziemna rozciąga się wałem o długości 400 metrów pomiędzy Górą Zamkową w Niedzicy i wzgórzem Ubszar w Pieninach Czorsztyńskich. Wysokość zapory wynosi 56 m. Wewnątrz znajduje się galeria kontrolno-zastrzykowa, którą można zwiedzać, oraz duża hala maszyn, gdzie odbywają się koncerty. U stóp zapory głównej stoją zabudowania elektrowni. Obok jest duży parking dla zwiedzających. Poniżej zbiornika głównego leży zbiornik dolny, retencyjny, o pojemności 7 mln m3 i powierzchni 88 ha. Zapora dolna służy równocześnie jako most przez Dunajec, umożliwiając dotarcie drogą przez Pieniny do Krośnicy, Krościenka i Szczawnicy, ale przede wszystkim do przystani flisackiej w Sromowcach Wyżnych i do rekonstruowanych ruin zamku w Czorsztynie. Pomysł wybudowania zapory w tym miejscu powstał już w 1905 r. Prace projektowe przyspieszyła wielka powódź w 1934 r., kiedy to spienione wody Dunajca uczyniły ogromne szkody i spustoszenie wielu miejscowości. Budowę zapory rozpoczęto w 1975 r., a oddano w 1997 r. Czas napełniania zbiornika zbiegł się z gwałtowną powodzią w lipcu 1997; zapora dzięki swoim możliwościom retencyjnym zapobiegła tragedii podobnej do tej z 1934 r. Zapora nosi imię Gabriela Narutowicza, wielkiego budowniczego zapór w Szwajcarii i w Polsce, pierwszego prezydenta Polski Odrodzonej w 1918 r. Moc elektrowni głównej wynosi 90 MW, a dolnej, w Sromowcach, 2 MW. Na terenie wokół zapory powstaje obecnie baza gastronomiczna i noclegowa; w sezonie turystycznym organizowane są koncerty i imprezy folklorystyczne. Na brzegach Zalewu Czorsztyńsko-Niedzickiego powstają przystanie jachtowe kąpieliska, na wodzie pojawiły się kajaki, żaglówki, statki wycieczkowe, odbywają się regaty. Na terenie Zalewu obowiązuje strefa ciszy i niedozwolone jest użytkowanie łodzi motorowych.