Przyroda Pienin

  • Drukuj
Szczegóły
Kategoria: Pieniny

Oprócz morfologii terenu kształtowanej przez działalność wód i czynniki klimatyczne, w pierwotnym krajobrazie Pienin, podobnie jak i obecnie, dużą rolę odgrywała szata roślinna. Odkryte w wielu miejscach kopalne szczątki roślinne pozwalają odtworzyć charakter szaty roślinnej już od pliocenu (sprzed około 7 milionów lat), kiedy to w warunkach ciepłego klimatu panowały w Pieninach wielogatunkowe lasy liściaste i mieszane podobne do tych, jakie rosną obecnie w południowych Chinach i Japonii.

    Roślinność plioceńska wyginęła w epoce lodowej, która rozpoczęta się około 1,5 miliona lat temu. Pieniny nie byty pokryte lądolodem podczas żadnego z trzech stwierdzonych na obszarze Polski zlodowaceń, znajdowały się jednak w strefie klimatu peryglacjalnego. W kolejnych okresach międzylodowcowych (interglacjałach) panowała roślinność leśna, ale coraz bardziej odmienna od plioceńskiej. Flora kopalna zachowana w trawertynach z miejscowości Ganowce, położonej na Słowacji około 40 km na południe od Pienin, pozwala odtworzyć skład gatunkowy lasu z ostatniego interglacjału zwanego Eemskim. Dominowały w nim dąb, grab,leszczyna i świerk. W miarę ochładzania się klimatu przewagę uzyskiwały świerk, jodła i sosna. W trawertynach z Ganowiec stwierdzrno także odciski liści i nasion bukszpanu, ligustru i innych krzewów oraz cisa i jałowca sawiny. Te dwa ostatnie gatunki rosną obecnie w Pieninach. W okresach zlodowaceń dominowała tu roślinność typu tundry arktyczno-alpejskiej, której sfosylizowane szczątki, datowane na schyłek ostatniego zlodowacenia zwanego bałtyckim, znalezionow Krościenku. Tworzyły ją głównie rośliny wysokogórskie, jak np. drobne krzewin kowe gatunki wierzb czy skalnice. Szereg z nich przetrwało do dziś. Są to spotyka ne w centralnych Pieninach: gęsiówka alpejska, aster alpejski, traganek jasny, ma cierzanka sudecka. Osobliwością jest reliktowa kolonia glacjalnej flory w Białej Wodzie w Małych Pieninach, zajmująca północną ścianę Smolegowej Skaty. Należ do niej wapieniolubne, wysokogórskie gatunki: dębik ośmiopłatkowy, konietlica alpejska i pępawa Jacquina, mające tu obecnie jedyne poza Tatrami stanowisko w polskich Karpatach. Obszernych informacji o charakterze fauny z okresu ostatniego zlodowacenia dostarczyły *** osadów w Jaskini Obłazowej w przełomie rzeki Białki. W osadach obejmujących okres od 33 tysięcy lat, tj. ostatni interglacjał holocenu i czasy historyczne, odnaleziono szczątki około 200 gatunków, w tym 49 ssaków, 79 ptaków, licznych płazów, gadów, ryb i ślimaków. Zgrupowania zwierzęce z okresu ostatniego zlodowacenia byty typowe dla europejskiej stepo-tundry, torfowisk i borów szpilkowych. Spośród dużych ssaków, wymarłych z końcem epoki lodowej, stwierdzono kości niedźwiedzia jaskiniowego, hieny jaskiniowej, Iwa jaskiniowego, jelenia olbrzymiego, nosorożca włochatego oraz mamuta. Gatunki żyjące obecnie na dalekiej północy lub w wysokich górach reprezentowały: renifer, lis polarny, zając bielak, lemingi, a z ptaków: bernikla białolica, lodówka, pardwa górska i mszarna, siewka złota, siewnica, traczyk lodowy i inne. Stopniowe ocieplanie się klimatu w okresie polodowcowym - holocenie - umożliwiło powrót lasów w Pieniny. Początkowo byty to rzadkie bory sosnowe, następnie bardziej zwarte bory świerkowe. W jaskini Obłazowej zachowały się kości typowych dla borów gatunków ptaków: głuszca, cietrzewia i orzechówki. W miarę ocieplania się klimatu bory ustąpiły miejsca lasom liściastym, które w okresie atlantyckim (ok. 4 000 lat p.n.e.) szeroko rozprzestrzeniły się w Pieninach. Naturalna szata roślinna, której fragmenty możemy obserwować obecnie, ukształtowała się w ostatnim tysiącleciu. Ochłodzenie i zwilgotnienie klimatu sprzyjało masowemu rozprzestrzenieniu się buka i jodły, które pokryty stoki Pienin zwartymi lasami reglowymi. W wilgotnych wąwozach i na skalnych osypiskach zachowały się jaworzyny, zaś dawne wczesnoholoceńskie bory sosnowe zostały zepchnięte na wysokie, smagane wichrami czuby skał, gdzie utrzymują się do dziś w formie reliktowych, skarlałych, dziwacznie powykręcanych drzewostanów lub małych grup sosen. Podnóża Pienin pokryte były zwartym płaszczem lasów liściastych z udzialem graba i lipy, a na terasie zalewowej Dunajca ciągnęły się smugi lęgów z olszą, jesionem i wierzbami. Wśród zielonego płaszcza lasów okrywającego pasmo Pienin bieliły się wielkie masywy, poszarpane granie skalne i pojedyncze turnie, których drzewa nie potrafiły ani opanować, ani ocienić swymi koronami. Miały tu swe ostoje rzadkie zarośla i murawy naskalne z osobliwą florą i fauną wysokogórską oraz ciepłolubną. Duże zróżnicowanie podłoża skalnego, gleb, rzeźby terenu i klimatu zadecydowało że flora Pienin ma wiele swoistych cech, którymi wyodrębnia się wśród otaczających ją obszarów górskich. Jest to flora bardzo bogata, licząca ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych. W grupie roślin zarodnikowych odnaleziona dotychczas ponad 2300 gatunków w tym około 400 glonów, 331 mchów i wątrobowców, ponad 400 porostów, 550 grzybów kapeluszowych, 558 pasożytniczych grzybów mikroskopowych i 64 śluzowce. Flora Pienin odznacza się bardzo dużym zróżnicowaniem ekologicznym i geograficznym. Wykorzystując dużą zmienność warunków klimatu lokalnego rosną tu, częsta obok siebie, wybitnie ciepłolubne gatunki południowo-europejskie (np. oman wąskolistny, perłówka siedmiogrodzka} i gatunki wysokogórskie typowe dla zimnego i wilgotnego klimatu. Ich przykładami są sesleria skalna, aster alpejski, dębik ośmiopłatkowy. 0 odrębnym charakterze flory decydują także spotykane tu taksony endemiczne, relikty geograficzne, naskalne gatunki wapieniolubne oraz gatunki , które poza Pieninami nie rosną w naszych Karpatach. Endemity pienińskie, występujące tylko w Pieninach i nigdzie na świecie poza tym nie spotykane, reprezentują dwa gatunki i cztery odmiany. Mniszek pieniński znany jest ze skał w szczytowej części Trzech Koron. Drugi endemiczny gatunek, pszonak pieniński, rośnie obficie na skałach Góry Zamkowej i na murach zamku w Czorsztynie.

    Do endemicznych dla Pienin odmian należą:
- bylica piołun odmiana wapienna rosnąca w Pieninach Centralnych,
-mokrzyca szczeciolistna odmiana pienińska spotykana rzadko, głównie w masywie Trzech Koron.
- chaber barwny odmiana pienińska rosnący w rozproszonych stanowiskach w Pieninach Centralnych oraz w Małych Pieninach głównie na Słowacji,
-rozchodnik ostry odmiana wapienna jest pospolity w całym pienińskim pasieskałkowym, gdzie rośnie obok odmiany typowej.

    Spośród gatunków endemicznych dla całych Karpat Zachodnich w Pieninach rosną: oset klapowany, urdzik karpacki i goździk wczesny o białych kwiatach. Obok endemitów do osobliwości florystycznych Pienin należą przedstawicielerzadkich elementów geograficznych mający tu reliktowe, pochodzące z odległych czasów, stanowiska. Największą osobliwością jest chryzantema Zawadzkiego o białoliliowych kwiatach, której najbliższe stanowiska znajdują się dopiera w Rosji w rejonie Orta, Kurska i Archangielska. Przedstawicielem elementu północno-wschodniego jest także bardzo rzadki szczwoligorz pochwiasty z rodziny baldaszkowatych. Oba powyższe gatunki dotarły w Pieniny prawdopodobnie z końcem epoki lodowej z falą roślin pochodzenia syberyjskiego. Bardzo inrteresującym gatunkiem jest niewielki krzew jałowiec sawina. który w Pieninach przetrwał od schyłku ostatniego zlodowacenia. Jest to obecnie jedyne naturalne reliktowe stanowisko w obrębie Karpat Zachodnich, gdyż gatunek ten rośnie dzika dopiero w Siedmiogrodzie, w Alpach i na Kaukazie. Z innych ciekawostek florystycznych warto wymienić traganek jasny rosnący w Pieninach jedynie na szczycie Trzech Koron, znalezioną niedawno na skałach Zamkowej Góry szarotkę alpejską czy bardzo rzadki gatunek storczyka - dwulistnik muszy, reprezentujący element śródziemnomorski. Bardzo duży udział gatunków ciepłolubnych należących do południowych i południowo-wschodnich elementów geograficznych, których nie spotykamy w sąsiednich pasmach górskich, podkreśla swoisty, odrębny charakter flory Pienin. Gatunki te są liczne zarówno wśród roślin kwiatowych jak i zarodnikowych. Niektóre z nich mają w Pieninach jedyne, lub jedne z kilku znanych w tej części Karpat, stanowiska. Podobnie jak w przypadku flory, fauna Pienin odznacza się wybitnym bogactwem i różnorodnością oraz ma wiele cech odrębnych w stosunku do sąsiednich obszarów górskich. Najwięcej osobliwości faunistycznych kryje się w grupie drobnych zwierząt bezkręgowych, których rozpoznanie wymaga specjalistycznego przyqotowania i nie jest możliwe dla przeciętnego turysty. Na terenie Pienin stwierdzono około 24o gatunków zwierząt kręgowych: 45 ssaków, 170 ptaków (w tym ok. 100 lęgowych}, 15 płazów i gadów, 16 ryb. Wśród ssaków do największych osobliwości należy mysz małooka, która jest przedstawicielem elementu stepowego. Na uwagę zasługuje bogata fauna nietoperzy (10 gatunków), z których największą osobliwość stanowi stwierdzony w jaskini Aksamitka podkasaniec, przedstawiciel nietoperzy tropikalnych, mający w Pieninach najdalej na północ wysunięte stanowisko. Duże ssaki drapieżne reprezentuje ryś, którego populacja jest oceniana na kilka par. Informacje o występowaniu w Pieninach żbika są mato wiarygodne. Od czasu do czasu zachodzą tu wilki z sąsiednich kompleksów leśnych w Beskidach. Do stałych mieszkańców należy borsuk i pospolity lis, oraz kuna leśna. W przełomie Dunajca obserwowana jest wydra. Ze zwierząt kopytnych częste są w Pieninach sarna, jeleń i dzik. Z ptaków na uwagę zasługują dwa gatunki śródziemnomorskie, nagórnik oraz pomurnik mający tu najdalej na północ wysunięte stanowisko w Europie. Pieniny są bogatą ostoją puchacza. Żyje tu kilka par lęgowych tego zanikającego gatunku. Obok puchacza sowy reprezentuje puszczyk, sowa uszata, sowa włochata, pójdźka i sóweczka. Z drapieżników dziennych częste są obecnie w regionie pienińskim jedynie pustułka i rnyszołów, rzadziej trafia się jastrząb gołębiarz. Z innych ptaków warto wymienić bociana czarnego oraz przedstawicieli elementu tajgowego: dzięcioła trójpalczastego, orzechówkę i drozda obrożnego. Nad potokami i rzekami żyje zimorodek oraz dwa gatunki typowo górskie - pliszka górska i pluszcz. Gady mają w pienińskim pasie skałkowym niewiele gatunków, ale są one spotykane na całym obszarze. Należą tu jaszczurki zwinka i żyworodna oraz padalec. Z węży spotyka się zaskrońca, gniewosza plamistego i żmiję. W grupie płazów na uwagę zasługują gatunki górskie, np.: traszka karpacka, Gaszka górska, salamandra i kumak górski. Z rzadszych gatunków niżowych warto wymienić rzekotkę drzewną oraz ropuchy - szarą i zieloną. W rzekach i potokach regionu pienińskiego żyje 16 gatunków ryb. Typowe dla czystych wód górskich są: pstrąg potokowy, strzebla potokowa, głowacz pręgopłetwy, lipień. W Dunajcu najbardziej pospolicie występuje świnka, brzana, brzankień i ukleja. Niezwykle bogata i różnorodna jest fauna bezkręgowców Pienin. W dotychczasowych *** stwierdzona występowanie około 6500 gatunków, chociaż szereg grup systematycznych nie zostało jeszcze poznanych. W przypadku grup dokładnie zbadanych gatunki pienińskie stanowią okotu 50% całej fauny Polski. Na tej podstawie specjaliści uważają, że w Pieninach maże występować nawet 13 000 gatunków zwierząt bezkręgowych. Dotychczas opisano dwa gatunki endemiczne dla Pienin - skoczogonka Onychiurus carpenteri oraz zrówieńkę Isophya pienensis. Zrówieńka została ostatnio znaleziona także w Tatrach, nie jest więc endemitem pienińskim. Bardzo liczne są natomiast endemity zachodniokarpackie i ogólnokarpackie oraz gatunki reliktowe. We wszystkich grupach bezkręgowców występują w PPN liczni przedstawiciele oligotermicznych gatunków górskich i borealno-górskich oraz kserotermicznych gatunków południowych. Z interesujących, a bardzo okazałych przedstawicieli owadów warta wymienić kózkę - nadobnicę alpejską oraz trzy zagrożone wymarciem motyle: niepylaka apollo, niepylaka mnemozynę i pazia żeglarza. Szczególnym bogactwem odznacza się fauna ślimaków PPN, których żyje tu około 100 gatunków. 37 z nich to elementy typowo górskie, karpackie lub karpacko-wschodnioalpejskie, 24 - borealno-górskie i 11 - typowo południowe, pontyjskie. Przykładami gatunków bardzo rzadkich mogą być: Pupila triplicata - skrajnie kserotermiczny ślimak zamieszkujący kraje kaukaskie, Krym i Europę Południową, oraz znany tylko z kilku stanowisk w Europie pomrów Bielza. Natomiast do pospolitych, typowo karpackich gatunków należy okazały i pięknie ubarwiony pomrów błękitny. Przedstawiony wyżej krajobraz oraz przyroda regionu pienińskiego należą do szczególnie urozmaiconych i bogatych. Obfitują w liczne elementy rzadkie oraz unikatowe i wśród otaczających terenów wyróżniają się odmiennym swoistym charakterem oraz wybitną wartością. W takim krajobrazie rozpoczynał w Pieninach swą działalność gospodarczą człowiek, którego najstarsze ślady datowane są na górny paleolit.