Geologia Pienin
W porównaniu do innych obszarów Karpat Zachodnich Pieniny wyodrębniają się niepowtarzalnym krajobrazem.Każdego, kto zwiedza Pieniny zadziwiają: przełom Dunajca tworzącego skalny kanion, wysokie poszarpane turnie Trzech Koron, pionowa zerwa Sokolicy, malownicze skalne wąwozy rozcinające stoki łagodnych górskich grzbietów, czy regularne stożkowe szczyty górskie. Różnorodność lokalnych krajobrazów i form rzeźby terenu, typów podłoża skalnego, spotykanych biocenoz oraz gatunków roślin i zwierząt, zaskakuje nawet doświadczonego krajoznawcę.
Budowa geologiczna i historia powstania pierwotnego krajobrazu Pienin są wyjątkowo skomplikowane i mimo licznych *** prowadzonych od ponad 100 lat nie zostały jeszcze do końca wyjaśnione. Wyniki tych *** - stale jeszcze kontynuowanych - przyniosły jednak wiele niezwykle interesujących odkryć i wyjaśniły szereg problemów dotyczących geologii, nie tylko Pienin aletakże całych Karpat. Poniżej przedstawiony został jedynie zarys najważniejszych zagadnień niezbędny do zrozumienia genezy różnorodnych krajobrazów, form rzeźby, typów skał i innych elementów przyrody, z którymi spotkamy się podczas zwiedzania. Pieniński pas skałkowy tworzą głównie skały osadowe wieku jurajskiego i kredowego. W wyniku ruchów górotwórczych warstwy te zostały silnie sfałdowane w górnej kredzie, następnie pokryte nowymi osadami morskimi, a po ponownym wypiętrzeniu w kolejnych fazach ruchów tektonicznych w trzeciorzędzie podlegały procesom erozji wód płynących. Najstarsze utwary geologiczne dolomity i wapienie), stwierdzone jedynie w okolicy Haligowiec na Słowacji, pochodzą z triasu, kiedy cały omawiany obszar znajdował się w Oceanie Tetydy. Pieniński pas skałkowy zbudowany jest głównie z warstw skał osadowych powstałych w morzu okresu jurajskiego i kredowego sprzed około 200-100 milionów lat. Powstawały one w obszarze zapadliskowego (geosynklinalnego) basenu morskiego zwanego skałkowym lub pienińskim. W jego obszarze w zależności od głębokości i warunków sedymentacji wyróżnianych jest 6 równoległych stref lub serii osadów: czorsztyńska, czertezicka, niedzicka, pienińska i haligowiecka. Ich nazwy pochodzą od rejonów, w których osady te najliczniej występują. Skały osadowe budujące pieniński pas skałkowy są bardzo zróżnicowane pod względem twardości i odporności na wietrzenie. Jest to jedna z głównych przyczyn szczególnie urozmaiconej rzeźby. Swój malowniczy charakter zawdzięcza pieniński krajobraz także różnorodnej kolorystyce skał: od białych, szarych, kremowych, różowych, jasnobrązowych, poprzez czerwone, niebieskie, zielone, aż po ciemnosine, brunatne i niemal zupełnie czarne. Do najstarszych osadów z przełomu górnej i środkowej jury (górny lias i niższy dogger) należą plamiste margle i wapienie ze skorupami amonitów. W serii czorsztyńskiej zalegają nad nimi łupki ilaste koloru czerwonego lub ciemnobrunatnego z licznymi skorupami małży Posidonia alpina, od których otrzymały nazwę łupków posidoniowych. W warstwach nadposidoniowych, które odłożyły się w postaci jasnobrązowych i czarnoplamistych wapieni, częste są także szkielety belemnitów i amonitów. Osady te można obserwować głównie na zboczach wzniesień (np. na północnym zboczu Trzech Koron i na prawym zboczu Wąwozu Sobczańskiego) oraz na przełęczach (np. na przełęczy Sosnów pod Sokolicą), nie tworzą one natomiast skałek pienińskich. W jurze środkowej (dogger) osadziły się warstwy białych, a nad nimi czerwonych, zabarwionych związkami żelaza, wapieni krynoidowych, zawierających szkielety liliowców (Crinoidea). Ponad tymi utworami zalegają czerwone bulaste wapienie czorsztyńskie z licznymi skorupami amonitów i belemnitów. Najbardziej typowe dla serii czorsztyńskiej są wapienie kalpionellowe, brachiopodowe i muszlowce amonitowe, które osadziły się z końcem jury. Te ostatnie o barwie czerwonej lub białożółtej zawierają mnóstwo szczątków skorup amonitów, aptychów, belemnitów, ramienionogów, ślimaków i małży. Z muszlowców zbudowana jest Skałk Rogoźnicka znajdująca się niedaleko Nowego Targu. Z końcem okresu Jurajskiego i na początku kredowego tworzyły się znowu wapienie białe oraz kolorowe (różowe, zielone, czerwone) wapienie krynoidowe i amonitowe. Z różnych typów wapieni krynoidowych zbudowane jest np. wzgórze zamkowe w Czorsztynie. W głębszych częściach basenu morskiego w strefie pienińskiej, nad marglami i wapieniami środkowej jury, osadziły się skały krzemionkowe koloru zielonego i czerwonego, nazywane radiolarytami od budujących je skorupek drobnych pierwotniaków - promienic (Radiolaria). Ponad nimi na przełomie jury i kredy powstawały grube warstwy twardych i bardzo odpornych na wietrzenie wapieni rogowcowych utworzonych z krzemionki pochodzącej z rozpuszczonych skorupek promienic. Mają one zabarwienie białe, jasnoszare, rzadziej plamiste i są zwykle wyraźnie uwarstwione. Zbudowana jest z nich najpiękniejsza część Pienin w rejonie przełomu Dunajca ze szczytami Sokolicy. Trzech Koron, Hukowej Skały, Białej Skały. Nowej Góry i Macelowej Góry. W okresie środkowej kredy tworzyły się tzw, margle globotrunkanowe o różnych barwach - czarnej, zielonej, czerwonej, ceglastej i wiśniowej, zawierające liczne skorupki otwornic z rodzaju Globotruncana. W centralnej części morskiego basenu sedymerdacyjnego, znajdowała się strefa przejściowa. Osadziły się w niej utwory serii czertezickiej, niedzickiej i braniskiej mające dużo podobieństw do sąsiadującej od północy serii czorsztyńskiej i od południa pienińskiej. W górnej kredzie miały miejsce silne ruchy górotwórcze. W wyniku nacisku krystalicznego trzonu Karpat Wewnętrznych od południa, pas skałkowy został wydźwignięty ponad poziom morza. Jednostki skałkowe uległy sfałdowaniu i nasunęły się na siebie tworząc płaszczowinową strukturę. Po zakończeniu tej fazy ruchów górotwórczych pas skałkowy na przełomie okresów kredy i trzeciorzędu ponownie zalało morze. Na seriach skałkowych osadziły się wtedy różnorodne utwory o charakterze zlepieńców, margli, piaskowców i łupków stanowiące pierwszy (górnokredowy) człon tzw. ,,osłny skałkowej". Drugi człon, złożony z naprzemianległych warstw piaskowców, zlepieńców i łupków (flisz magurski), osadzał się na początku trzeciorzędu w paleogenie. Utwory paleogeńskie są najbardziej rozprzestrzenione w Małych Pieninach, gdzie ich miąższość przekracza często 500 m. Ostatnia bardzo silna faza ruchów górotwórczych z końca epoki paleogeńskiej spowodowała wypiętrzenie i zgniecenie pasa skałkowego. Bardzo plastyczneutwory margli, łupków i fliszu uległy sfałdowaniu, natomiast sztywne formacje wapieni spękały na bloki i kry, które przebiły leżące nad nimi młodsze warstwy osadów. Pas skałkowy uległ dalszemu zwężeniu i utworzył wąski zrąb tektoniczny o długości 550 km oddzielający Karpaty Wewnętrzne od Zewnętrznych. Spękania w skorupie ziemskiej sprzyjały rozwojowi działalności wulkanicznej, która zaznaczyła się w postaci intruzji andezytów budujących górę Wdżar koto Czorsztyna oraz Bryjarkę i Jarmutę nad Szczawnicą. W Białej Wodzie stwierdzono również małą intruzję bazaltową. Z utworami wulkanicznymi związane są źródła wód mineralnych w Szczawnicy, Krościenku i Czerwonym Klasztorze - Uzdrowisku (Kupele - dawna Śmierdzonka). W młodszym trzeciorzędzie (neogenie) rzeźba pasa skałkowego kształtowała się głównie pod wpływem erozji wodnej i denudacji. Miękkie i łatwiej podatne na niszczące działanie wód oraz innych czynników klimatycznych utwory (np. margle, łupki, zlepieńce, piaskowce) zostały w znacznej części usunięte, a spod ich pokrywy zaczęty się wyłaniać i wznosić coraz wyżej strome, strzeliste skaty zbudowane z twardych wapieni rogowcowych, bulastych i krynoidowych. Dominują one dziś w krajobrazie wysoko ponad poziomem łagodnych grzbietów zdobiąc malowniczymi labiryntami zbocza wąwozów erozyjnych oraz przełomowych odcinków rzek i potoków: Dunajca, Białki, Białej Wody - w polskiej i pogranicznej części Pienin, a także potoków: Leśnickiego, Jarabińskiego i Litmanowskiego - na Słowacji. Szczególnie charakterystycznym elementem rzeźby i krajobrazu Pienin jest przetom Dunajca uważany za jeden z najpiękniejszych w Europie. Dunajec dwukrotnie rozcina skalne masywy Pienin, a w jego przebiegu wyróżnia się trzy odrębne odcinki. Najkrótszy jest odcinek pomiędzy Czorsztynem a Niedzicą, zalany obecnie wodami zbiornika zaporowego. Drugi odcinek doliny od Niedzicy do Czerwonego Klasztoru charakteryzuje się łagodnymi zboczami, na których zachowały się fragmenty dawnych teras na wysokości 20 - 40 m ponad obecnym poziomem rzeki. Właściwy przełom Pieniński wyżłobił Dunajec między Czerwonym Klasztorem a Szczawnicą. Na odcinku zaledwie 2,5 km w linii prostej rzeka tworzy siedem ostrych zakrętów o łącznej długości 9 km. Dno doliny jest bardzo wąskie, miejscami zwęża się do kilkunastu metrów, otoczone stromymi urwistymi ścianami skalnymi wznoszącymi się przeciętnie 300 - 500 metrów ponad poziom rzeki. Geneza pienińskiego przełomu nie została jeszcze całkowicie wyjaśniona. Geolodzy i geomorfolodzy przedstawiają różne teorie tłumaczące powstawanie tego rodzaju przełomów. Przyjmuje się, że rzeźba oraz system głównych rzek i potoków pienińskiego pasa skałkowego w formie zbliżonej do obecnej istniały już w młodszym trzeciorzędzie. W plejstocenie obszar ten podlegał silnym procesom wietrzenia i soliflukcji. Podczas zlodowaceń dolina Dunajca była zasypywana materiałem żwirowo-gruzowy pochodzącym z rozmywanych przez wody stoków wzgórz i zboczy, na których tworzyły się wąwozy i wciosy. Procesy erozyjne kształtowały rzeźbę Pienin przez cały holocen i trwają do dziś. Można je obserwować podczas gwałtownych ulew, w czasie których masy wody rozmywają wąwozy, wypłukują glebę i wynoszą materiał skalny. Obecna sieć wodna pienińskiego pasa skałkowego złożona z rzek, potoków, drobnych cieków i bardzo licznych źródeł mieści się w całości w dorzeczu Dunajca i jego głównego dopływu Popradu. Drugim co do wielkości dopływem Dunajca jest Białka Tatrzańska. Z większych potoków uchodzących do Dunajca w rejonie Pienin należy wymienić po stronie Polskiej: Niedziczankę, Krośnicę i Grajcarek, a po stronie słowackiej: Lipnik i Leśnicki. Wschodnią część pienińskiego pasa skałkowego w rejonie Litmanowej i Jarabiny, odwadniają potoki Kamionka i Wielki Lipnik, uchodzące do Popradu. Charakterystyczną cechą regionu pienińskiego są duże wahania poziomu wód w rzekach i potokach. Największym stosunkiem przepływów minimalnych do maksymalnych katastrofalnych odznaczają się Grajcarek(1:2250) ,Lipnik(1:2000),Krośnica (1:1950) i Niedziczanka (1:1600). Potoki i rzeki tatrzańskie mają mniejsze wahania. Dla Dunajca w Krościenku wynoszą one 1:637. Przed wybudowaniem zbiornika zaporowego w Czorsztynie częstym zjawiskiem były katastrofalne powodzie w dolinie Dunajca. Największa powódź dla której istnieją dokładne dane wystąpiła w lipcu 1934 r. Poziom wód Dunajca w przełomie pienińskim zaznaczony na skałach Bystrzyka był 0 6 metrów wyższy od przeciętnego. Zalanych zostało 5157 ha gruntów i 36 wsi. Źródia w pienińskim pasie skałkowym są bardzo liczne ale przeważnie o małej lub średniej wydajności mieszczącej się w zakresie od 0,1 -10 litrów na sekundę. Duża liczba źródeł ma charakter okresowy i jest czynna jedynie w wilgotniejszych porach roku.Źródła mineralne w obrębie samych Pienin są nieliczne. Należy tu przede wszystkim źródło w Czerwonym Klasztorze wykorzystywane w celach leczniczych. W polskiej części Pienin znane są źródła mineralne w dolinie Ociemnego Potoku, Sromowcach Wyżnych i Niedzicy. Główny obszar występowania źródeł mineralnych ciągnie się przy północnej granicy Pienin w Szczawnicy, Krościenku, na stokach pasma Radziejowej oraz w Kluszkowcach i Krośnicy na stokach Lubania. W porównaniu z otaczającymi pasmami górskimi: Tatrami, Spiską Magurą, Gorcami i Beskidem Sądecki, Pieniny mają klimat znacznie łagodniejszy. Średnie roczne temperatury powietrza wynoszą od 4,0 °C na Wysokiej do 6,3 °C w niższych położeniach Pienin. Roczne opady osiągają około 690 - 850 mm (na Wysokiej 1090 mm). Pokrywa śnieżna ma niewielką grubość (średnia 10 - 12 cm) i zalega znacznie krócej (98 - 155 dni) niż w otaczających pasmach górskich. Zachmurzenie jest tu stosunkowo niewielkie. Dni pogodne najliczniej występują w okresie wczesnej jesieni. Charakterystyczne dla klimatu Pienin, zwłaszcza po wybudowaniu zbiornika zaporowego w Czorsztynie, są inwersje temperatur i tworzenie się mgieł w dolinach. Malownicze morza mgieł w dolinie Dunajca i w Kotlinie Nowotarskiej najłatwiej można obserwować z Trzech Koron wcześnie rano w okresie pogodnych dni jesiennych. Na obszarze pienińskiego pasa skałkowego występuje wyraźne zróżnicowanie klimatu związane z wysokością nad poziomem morza oraz z ekspozycją i formami rzeźby. Klimatolodzy wyróżniają tu dwa piętra klimatyczne i trzy mezoregiony. Południowe podnóża Pienin zaliczane są do piętra klimatycznego umiarkowanie ciepłego o średniej rocznej temperaturze powietrza przekraczającej 6 - 8 °C. Wyższe położenia (od 520 m npm) oraz całe stoki północne znajdują się w piętrze umiarkowanie chłodnym o średniej temperaturze rocznej od 4 - 6 °C. Mezoregiony klimatyczne związane są głównie z rzeźbą terenu i ekspozycją. Najłagodniejszy klimat ma mezoregion północnych stoków gór. Otrzymuje on także najwięcej opadów atmosferycznych, pokrywa śnieżna jest tu najgrubsza i utrzymuje się najdłużej. Mezoregion południowych stoków ma klimat cieplejszy i suchszy. Okres zalegania pokrywy śnieżnej jest znacznie krótszy niż na stokach północnych, niższe są także opady atmosferyczne. Cechą charakterystyczną są duże amplitudy temperatur i wysokie niedosyty wilgotności. Region dolin rzek i większych potoków charakteryzuje się najwyższą średnią roczną temperaturą, jednakże w okresie późnej jesieni i zimy występują tu zastoiska zimnego powietrza powodujące znaczne ochłodzenie i długie utrzymywanie się mgły. Charakterystyczy jest także długi okres występowania dni mroźnych z przymrozkami.
Przyroda Pienin
- Szczegóły
- Kategoria: Pieniny
Oprócz morfologii terenu kształtowanej przez działalność wód i czynniki klimatyczne, w pierwotnym krajobrazie Pienin, podobnie jak i obecnie, dużą rolę odgrywała szata roślinna. Odkryte w wielu miejscach kopalne szczątki roślinne pozwalają odtworzyć charakter szaty roślinnej już od pliocenu (sprzed około 7 milionów lat), kiedy to w warunkach ciepłego klimatu panowały w Pieninach wielogatunkowe lasy liściaste i mieszane podobne do tych, jakie rosną obecnie w południowych Chinach i Japonii.
Roślinność plioceńska wyginęła w epoce lodowej, która rozpoczęta się około 1,5 miliona lat temu. Pieniny nie byty pokryte lądolodem podczas żadnego z trzech stwierdzonych na obszarze Polski zlodowaceń, znajdowały się jednak w strefie klimatu peryglacjalnego. W kolejnych okresach międzylodowcowych (interglacjałach) panowała roślinność leśna, ale coraz bardziej odmienna od plioceńskiej. Flora kopalna zachowana w trawertynach z miejscowości Ganowce, położonej na Słowacji około 40 km na południe od Pienin, pozwala odtworzyć skład gatunkowy lasu z ostatniego interglacjału zwanego Eemskim. Dominowały w nim dąb, grab,leszczyna i świerk. W miarę ochładzania się klimatu przewagę uzyskiwały świerk, jodła i sosna. W trawertynach z Ganowiec stwierdzrno także odciski liści i nasion bukszpanu, ligustru i innych krzewów oraz cisa i jałowca sawiny. Te dwa ostatnie gatunki rosną obecnie w Pieninach. W okresach zlodowaceń dominowała tu roślinność typu tundry arktyczno-alpejskiej, której sfosylizowane szczątki, datowane na schyłek ostatniego zlodowacenia zwanego bałtyckim, znalezionow Krościenku. Tworzyły ją głównie rośliny wysokogórskie, jak np. drobne krzewin kowe gatunki wierzb czy skalnice. Szereg z nich przetrwało do dziś. Są to spotyka ne w centralnych Pieninach: gęsiówka alpejska, aster alpejski, traganek jasny, ma cierzanka sudecka. Osobliwością jest reliktowa kolonia glacjalnej flory w Białej Wodzie w Małych Pieninach, zajmująca północną ścianę Smolegowej Skaty. Należ do niej wapieniolubne, wysokogórskie gatunki: dębik ośmiopłatkowy, konietlica alpejska i pępawa Jacquina, mające tu obecnie jedyne poza Tatrami stanowisko w polskich Karpatach. Obszernych informacji o charakterze fauny z okresu ostatniego zlodowacenia dostarczyły *** osadów w Jaskini Obłazowej w przełomie rzeki Białki. W osadach obejmujących okres od 33 tysięcy lat, tj. ostatni interglacjał holocenu i czasy historyczne, odnaleziono szczątki około 200 gatunków, w tym 49 ssaków, 79 ptaków, licznych płazów, gadów, ryb i ślimaków. Zgrupowania zwierzęce z okresu ostatniego zlodowacenia byty typowe dla europejskiej stepo-tundry, torfowisk i borów szpilkowych. Spośród dużych ssaków, wymarłych z końcem epoki lodowej, stwierdzono kości niedźwiedzia jaskiniowego, hieny jaskiniowej, Iwa jaskiniowego, jelenia olbrzymiego, nosorożca włochatego oraz mamuta. Gatunki żyjące obecnie na dalekiej północy lub w wysokich górach reprezentowały: renifer, lis polarny, zając bielak, lemingi, a z ptaków: bernikla białolica, lodówka, pardwa górska i mszarna, siewka złota, siewnica, traczyk lodowy i inne. Stopniowe ocieplanie się klimatu w okresie polodowcowym - holocenie - umożliwiło powrót lasów w Pieniny. Początkowo byty to rzadkie bory sosnowe, następnie bardziej zwarte bory świerkowe. W jaskini Obłazowej zachowały się kości typowych dla borów gatunków ptaków: głuszca, cietrzewia i orzechówki. W miarę ocieplania się klimatu bory ustąpiły miejsca lasom liściastym, które w okresie atlantyckim (ok. 4 000 lat p.n.e.) szeroko rozprzestrzeniły się w Pieninach. Naturalna szata roślinna, której fragmenty możemy obserwować obecnie, ukształtowała się w ostatnim tysiącleciu. Ochłodzenie i zwilgotnienie klimatu sprzyjało masowemu rozprzestrzenieniu się buka i jodły, które pokryty stoki Pienin zwartymi lasami reglowymi. W wilgotnych wąwozach i na skalnych osypiskach zachowały się jaworzyny, zaś dawne wczesnoholoceńskie bory sosnowe zostały zepchnięte na wysokie, smagane wichrami czuby skał, gdzie utrzymują się do dziś w formie reliktowych, skarlałych, dziwacznie powykręcanych drzewostanów lub małych grup sosen. Podnóża Pienin pokryte były zwartym płaszczem lasów liściastych z udzialem graba i lipy, a na terasie zalewowej Dunajca ciągnęły się smugi lęgów z olszą, jesionem i wierzbami. Wśród zielonego płaszcza lasów okrywającego pasmo Pienin bieliły się wielkie masywy, poszarpane granie skalne i pojedyncze turnie, których drzewa nie potrafiły ani opanować, ani ocienić swymi koronami. Miały tu swe ostoje rzadkie zarośla i murawy naskalne z osobliwą florą i fauną wysokogórską oraz ciepłolubną. Duże zróżnicowanie podłoża skalnego, gleb, rzeźby terenu i klimatu zadecydowało że flora Pienin ma wiele swoistych cech, którymi wyodrębnia się wśród otaczających ją obszarów górskich. Jest to flora bardzo bogata, licząca ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych. W grupie roślin zarodnikowych odnaleziona dotychczas ponad 2300 gatunków w tym około 400 glonów, 331 mchów i wątrobowców, ponad 400 porostów, 550 grzybów kapeluszowych, 558 pasożytniczych grzybów mikroskopowych i 64 śluzowce. Flora Pienin odznacza się bardzo dużym zróżnicowaniem ekologicznym i geograficznym. Wykorzystując dużą zmienność warunków klimatu lokalnego rosną tu, częsta obok siebie, wybitnie ciepłolubne gatunki południowo-europejskie (np. oman wąskolistny, perłówka siedmiogrodzka} i gatunki wysokogórskie typowe dla zimnego i wilgotnego klimatu. Ich przykładami są sesleria skalna, aster alpejski, dębik ośmiopłatkowy. 0 odrębnym charakterze flory decydują także spotykane tu taksony endemiczne, relikty geograficzne, naskalne gatunki wapieniolubne oraz gatunki , które poza Pieninami nie rosną w naszych Karpatach. Endemity pienińskie, występujące tylko w Pieninach i nigdzie na świecie poza tym nie spotykane, reprezentują dwa gatunki i cztery odmiany. Mniszek pieniński znany jest ze skał w szczytowej części Trzech Koron. Drugi endemiczny gatunek, pszonak pieniński, rośnie obficie na skałach Góry Zamkowej i na murach zamku w Czorsztynie.
Do endemicznych dla Pienin odmian należą:
- bylica piołun odmiana wapienna rosnąca w Pieninach Centralnych,
-mokrzyca szczeciolistna odmiana pienińska spotykana rzadko, głównie w masywie Trzech Koron.
- chaber barwny odmiana pienińska rosnący w rozproszonych stanowiskach w Pieninach Centralnych oraz w Małych Pieninach głównie na Słowacji,
-rozchodnik ostry odmiana wapienna jest pospolity w całym pienińskim pasieskałkowym, gdzie rośnie obok odmiany typowej.
Spośród gatunków endemicznych dla całych Karpat Zachodnich w Pieninach rosną: oset klapowany, urdzik karpacki i goździk wczesny o białych kwiatach. Obok endemitów do osobliwości florystycznych Pienin należą przedstawicielerzadkich elementów geograficznych mający tu reliktowe, pochodzące z odległych czasów, stanowiska. Największą osobliwością jest chryzantema Zawadzkiego o białoliliowych kwiatach, której najbliższe stanowiska znajdują się dopiera w Rosji w rejonie Orta, Kurska i Archangielska. Przedstawicielem elementu północno-wschodniego jest także bardzo rzadki szczwoligorz pochwiasty z rodziny baldaszkowatych. Oba powyższe gatunki dotarły w Pieniny prawdopodobnie z końcem epoki lodowej z falą roślin pochodzenia syberyjskiego. Bardzo inrteresującym gatunkiem jest niewielki krzew jałowiec sawina. który w Pieninach przetrwał od schyłku ostatniego zlodowacenia. Jest to obecnie jedyne naturalne reliktowe stanowisko w obrębie Karpat Zachodnich, gdyż gatunek ten rośnie dzika dopiero w Siedmiogrodzie, w Alpach i na Kaukazie. Z innych ciekawostek florystycznych warto wymienić traganek jasny rosnący w Pieninach jedynie na szczycie Trzech Koron, znalezioną niedawno na skałach Zamkowej Góry szarotkę alpejską czy bardzo rzadki gatunek storczyka - dwulistnik muszy, reprezentujący element śródziemnomorski. Bardzo duży udział gatunków ciepłolubnych należących do południowych i południowo-wschodnich elementów geograficznych, których nie spotykamy w sąsiednich pasmach górskich, podkreśla swoisty, odrębny charakter flory Pienin. Gatunki te są liczne zarówno wśród roślin kwiatowych jak i zarodnikowych. Niektóre z nich mają w Pieninach jedyne, lub jedne z kilku znanych w tej części Karpat, stanowiska. Podobnie jak w przypadku flory, fauna Pienin odznacza się wybitnym bogactwem i różnorodnością oraz ma wiele cech odrębnych w stosunku do sąsiednich obszarów górskich. Najwięcej osobliwości faunistycznych kryje się w grupie drobnych zwierząt bezkręgowych, których rozpoznanie wymaga specjalistycznego przyqotowania i nie jest możliwe dla przeciętnego turysty. Na terenie Pienin stwierdzono około 24o gatunków zwierząt kręgowych: 45 ssaków, 170 ptaków (w tym ok. 100 lęgowych}, 15 płazów i gadów, 16 ryb. Wśród ssaków do największych osobliwości należy mysz małooka, która jest przedstawicielem elementu stepowego. Na uwagę zasługuje bogata fauna nietoperzy (10 gatunków), z których największą osobliwość stanowi stwierdzony w jaskini Aksamitka podkasaniec, przedstawiciel nietoperzy tropikalnych, mający w Pieninach najdalej na północ wysunięte stanowisko. Duże ssaki drapieżne reprezentuje ryś, którego populacja jest oceniana na kilka par. Informacje o występowaniu w Pieninach żbika są mato wiarygodne. Od czasu do czasu zachodzą tu wilki z sąsiednich kompleksów leśnych w Beskidach. Do stałych mieszkańców należy borsuk i pospolity lis, oraz kuna leśna. W przełomie Dunajca obserwowana jest wydra. Ze zwierząt kopytnych częste są w Pieninach sarna, jeleń i dzik. Z ptaków na uwagę zasługują dwa gatunki śródziemnomorskie, nagórnik oraz pomurnik mający tu najdalej na północ wysunięte stanowisko w Europie. Pieniny są bogatą ostoją puchacza. Żyje tu kilka par lęgowych tego zanikającego gatunku. Obok puchacza sowy reprezentuje puszczyk, sowa uszata, sowa włochata, pójdźka i sóweczka. Z drapieżników dziennych częste są obecnie w regionie pienińskim jedynie pustułka i rnyszołów, rzadziej trafia się jastrząb gołębiarz. Z innych ptaków warto wymienić bociana czarnego oraz przedstawicieli elementu tajgowego: dzięcioła trójpalczastego, orzechówkę i drozda obrożnego. Nad potokami i rzekami żyje zimorodek oraz dwa gatunki typowo górskie - pliszka górska i pluszcz. Gady mają w pienińskim pasie skałkowym niewiele gatunków, ale są one spotykane na całym obszarze. Należą tu jaszczurki zwinka i żyworodna oraz padalec. Z węży spotyka się zaskrońca, gniewosza plamistego i żmiję. W grupie płazów na uwagę zasługują gatunki górskie, np.: traszka karpacka, Gaszka górska, salamandra i kumak górski. Z rzadszych gatunków niżowych warto wymienić rzekotkę drzewną oraz ropuchy - szarą i zieloną. W rzekach i potokach regionu pienińskiego żyje 16 gatunków ryb. Typowe dla czystych wód górskich są: pstrąg potokowy, strzebla potokowa, głowacz pręgopłetwy, lipień. W Dunajcu najbardziej pospolicie występuje świnka, brzana, brzankień i ukleja. Niezwykle bogata i różnorodna jest fauna bezkręgowców Pienin. W dotychczasowych *** stwierdzona występowanie około 6500 gatunków, chociaż szereg grup systematycznych nie zostało jeszcze poznanych. W przypadku grup dokładnie zbadanych gatunki pienińskie stanowią okotu 50% całej fauny Polski. Na tej podstawie specjaliści uważają, że w Pieninach maże występować nawet 13 000 gatunków zwierząt bezkręgowych. Dotychczas opisano dwa gatunki endemiczne dla Pienin - skoczogonka Onychiurus carpenteri oraz zrówieńkę Isophya pienensis. Zrówieńka została ostatnio znaleziona także w Tatrach, nie jest więc endemitem pienińskim. Bardzo liczne są natomiast endemity zachodniokarpackie i ogólnokarpackie oraz gatunki reliktowe. We wszystkich grupach bezkręgowców występują w PPN liczni przedstawiciele oligotermicznych gatunków górskich i borealno-górskich oraz kserotermicznych gatunków południowych. Z interesujących, a bardzo okazałych przedstawicieli owadów warta wymienić kózkę - nadobnicę alpejską oraz trzy zagrożone wymarciem motyle: niepylaka apollo, niepylaka mnemozynę i pazia żeglarza. Szczególnym bogactwem odznacza się fauna ślimaków PPN, których żyje tu około 100 gatunków. 37 z nich to elementy typowo górskie, karpackie lub karpacko-wschodnioalpejskie, 24 - borealno-górskie i 11 - typowo południowe, pontyjskie. Przykładami gatunków bardzo rzadkich mogą być: Pupila triplicata - skrajnie kserotermiczny ślimak zamieszkujący kraje kaukaskie, Krym i Europę Południową, oraz znany tylko z kilku stanowisk w Europie pomrów Bielza. Natomiast do pospolitych, typowo karpackich gatunków należy okazały i pięknie ubarwiony pomrów błękitny. Przedstawiony wyżej krajobraz oraz przyroda regionu pienińskiego należą do szczególnie urozmaiconych i bogatych. Obfitują w liczne elementy rzadkie oraz unikatowe i wśród otaczających terenów wyróżniają się odmiennym swoistym charakterem oraz wybitną wartością. W takim krajobrazie rozpoczynał w Pieninach swą działalność gospodarczą człowiek, którego najstarsze ślady datowane są na górny paleolit.
